काठमाडौं – नेपालमा क्षयरोग (टीबी) नियन्त्रणको प्रयास जारी रहे पनि संक्रमण घट्नुको साटो बढ्दै गएको छ। राष्ट्रिय क्षयरोग नियन्त्रण केन्द्रका अनुसार हाल देशभर १ लाख जनसंख्यामा २२९ जनालाई क्षयरोग पुष्टि भइरहेको छ भने प्रत्येक १ लाखमा ५४ जनाको मृत्यु भएको छ।
नेपाल सरकारले सन् २०३५ सम्म क्षयरोग नियन्त्रण गर्ने लक्ष्य राखेको छ, तर संक्रमण तीव्र गतिमा फैलिरहेको छ। सन् २०१७ मा वार्षिक ३१ हजार ६४ जना मात्र क्षयरोगी थिए, तर सन् २०२४ सम्म यो संख्या बढेर ६८ हजार पुगेको छ।
औषधि प्रतिरोधी क्षयरोगको जोखिम
विशेषज्ञहरूका अनुसार जथाभावी औषधि सेवन तथा नियमित उपचार नहुनुका कारण औषधि प्रतिरोधी (ड्रग-रेसिस्टेन्ट) क्षयरोगीको संख्या पनि बढिरहेको छ। डब्ल्यूएचओले नेपाललाई सन् २०२१ देखि क्षयरोगको उच्च जोखिम भएका ३० देशको सूचीमा राखिसकेको छ।
राष्ट्रिय क्षयरोग नियन्त्रण केन्द्रका वरिष्ठ छातीरोग विशेषज्ञ डा. नवीनप्रकाश शाह भन्छन्, “पहिलो चरणको औषधिले काम नगर्ने बिरामीहरूको संख्या बढ्दै गएको छ। औषधिको असर कति बिरामीमा भइरहेको छ भन्ने तथ्याङ्कसमेत अस्पष्ट छ।”
नियन्त्रणमा चुनौतीहरू
विशेषज्ञहरूका अनुसार क्षयरोग नियन्त्रणमा प्रमुख चुनौतीहरू निम्न छन्:
४०% संक्रमित उपचार बाहिर – प्रत्येक वर्ष ३० हजारभन्दा बढी संक्रमित उपचार गराउँदैनन्।
लक्षणविहीन संक्रमितको पहिचान कठिन – लक्षण नदेखिएका संक्रमितहरूले अरूलाई सजिलै संक्रमण सार्न सक्छन्।
स्वास्थ्य सेवाको पहुँच अभाव – दुर्गम क्षेत्रका संक्रमित परीक्षण र उपचारबिना नै जोखिममा छन्।
औषधि सेवनको अनियमितता – उपचार समयमा नसक्दा औषधि प्रतिरोधी क्षयरोगको समस्या थपिएको छ।
के गर्न सकिन्छ?
विशेषज्ञहरूका अनुसार क्षयरोग नियन्त्रणका लागि निम्न उपाय प्रभावकारी हुन सक्छन्:
- समुदायस्तरमा खोजी अभियान – लक्षणविहीन संक्रमित पहिचान गर्न घरदैलो अभियान सञ्चालन।
- औषधिको नियमित सेवन – उपचार बीचैमा नछाड्न कडा निगरानी।
- पोषण सुधार – प्रतिरोधी क्षमता बढाउन पोषिलो आहारको व्यवस्था।
- स्वास्थ्य सेवा सुधार – दुर्गम क्षेत्रमा थप परीक्षण केन्द्र स्थापना।
सरकार, अन्तर्राष्ट्रिय दातृ निकाय, तथा नागरिक समाजको समन्वयमा क्षयरोग नियन्त्रण अभियान प्रभावकारी बनाउन सकिन्छ। स्वास्थ्य विशेषज्ञहरूका अनुसार यदि नियन्त्रण प्रयासहरू तीव्र बनाइएन भने नेपालमा क्षयरोग महामारीको रूप लिन सक्ने खतरा छ।
